Εδώ και αρκετά χρόνια, η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών και των πολιτικών δυνάμεων στη χώρα μας φαίνεται να ασπάζονται την άποψη ότι το πιο αποτελεσματικό οικονομικό σύστημα είναι αυτό της ελεύθερης αγοράς. Η μεταφορά της πεποιθήσεως αυτής στην πράξη δεν είναι ούτε αυτονόητη ούτε απλή υπόθεση. Είναι ένα αυτορρυθμιζόμενο σύστημα η αγορά; Όχι απόλυτα, είναι η απάντηση. Για να λειτουργήσει ο βασικός «αυτόματος» μηχανισμός της ελεύθερης αγοράς, αυτός των τιμών, απαιτείται στην πραγματικότητα να έχει εξασφαλισθεί η θέσπιση και εφαρμογή μιας σειράς κανόνων. Σε αρκετές περιπτώσεις στην πατρίδα μας μέχρι πρόσφατα είτε δεν υπήρχε επαρκές θεσμικό πλαίσιο, είτε οι σχετικοί νόμοι στην πράξη δεν εφαρμόζονταν. Πρέπει να παραδεχτούμε μάλιστα ότι έχουμε ακόμα πολύ δρόμο να κάνουμε τόσο όσον αφορά το σχεδιασμό νόμων και θεσμών όσο και στον έλεγχο εφαρμογής των νόμων.
Οι βασικές παρεμβάσεις του τομέα Εμπορίου του Υπουργείου Ανάπτυξης κινούνται πάνω σε αυτό το δρόμο. Ο χώρος επιτρέπει μόνο πολύ σύντομη αναφορά σε κάποιες από τις παρεμβάσεις αυτές, τόσο του πεδίου των νομοθετικών παρεμβάσεων όσο και του πεδίο της διοικητικής πρακτικής. Οι παρεμβάσεις αυτές προδιαγράφουν σαφώς και τις εξελίξεις στο εγγύς μέλλον.
Στο νομοθετικό πεδίο, μια από τις πρώτες πρωτοβουλίες του Υπουργού Ανάπτυξης κ. Δ.Σιούφα και του Υφυπουργού κ. Γ.Παπαθανασίου ήταν η αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου του ανταγωνισμού και η ενίσχυση του ρόλου της Επιτροπής Ανταγωνισμού. Κι αυτό γιατί ήταν διάχυτη η αίσθηση ότι ο ανταγωνισμός στη χώρα μας δεν λειτουργούσε πλήρως, όπως συχνά συμβαίνει στις μικρές περιφερειακές αγορές. Η παρουσία της Επιτροπής άρχισε να γίνεται αισθητή στην αγορά και την κοινή γνώμη από το καλοκαίρι του 2004 και μετά, με την επιβολή προστίμων σε κάποιες αλυσίδες super market και στο Σύνδεσμό τους για εναρμονισμένες πρακτικές. Έκτοτε, ακολούθησαν κι άλλες αποφάσεις, με βαριά πρόστιμα για πρακτικές παραβίασης του ελεύθερου ανταγωνισμού. Χαρακτηριστικότερο δείγμα του νέου, αδέκαστου και αυστηρού πνεύματος που διέπει τη λειτουργία της Επιτροπής, είναι η πρόσφατη επιβολή προστίμου στον υπό κρατικό έλεγχο ΟΛΠ ! Είναι δε γνωστό ότι ερευνώνται από την Επιτροπή και αρκετές άλλες υποθέσεις στρεβλώσεων της αγοράς. Τελικός ωφελημένος θα είναι βέβαια ο καταναλωτής, αλλά και οι μικρότερες επιχειρήσεις που πιθανώς υφίστανται συνέπειες ολιγοπωλιακών πρακτικών από μεγάλους ανταγωνιστές τους.
Στην κατεύθυνση της ενίσχυσης των θεσμών της ελεύθερης αγοράς, κινούνται και άλλες νομοθετικές πρωτοβουλίες που βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε στάδιο προπαρασκευής, όπως είναι η αναθεώρηση του δικαίου των ανωνύμων εταιρειών, η εναρμόνιση της νομοθεσίας μας με την κοινοτική οδηγία 51 του 2003 περί Διεθνών Λογιστικών Προτύπων, και η αναθεώρηση του νομοθετικού πλαισίου των κρατικών προμηθειών.
Στο πεδίο της διοικητικής πρακτικής, η φιλοσοφία του Υπουργείου Ανάπτυξης φαίνεται καθαρά στον σημερινό τρόπο ελέγχου της αγοράς. Σε ποιο βαθμό εφαρμόζονται οι νόμοι που υπάρχουν ; Η απάντηση του Υπουργείου Ανάπτυξης υπό την παρούσα πολιτική ηγεσία του ήταν η αύξηση των ελέγχων, τόσο σε αριθμό όσο και σε σχολαστικότητα. Όσο βέβαια επιτρέπει και η στελέχωση των αρμοδίων υπηρεσιών. Βασικό σημείο της νέας πολιτικής, που τη διαφοροποιεί έντονα από το παρελθόν, είναι η δημοσιοποίηση των συμπερασμάτων των ελέγχων και των σχετικών κυρώσεων. Κι αυτό γιατί ο πολίτης δικαιούται να γνωρίζει πώς συμπεριφέρονται οι επιχειρήσεις που απευθύνονται σε αυτόν σαν πελάτη. Κι ακόμα, γιατί η πολιτεία οφείλει να επιβεβαιώνει καθημερινά ότι εφαρμόζει τους νόμους το ίδιο απέναντι σε όλους, ανεξαρτήτως της οικονομικής ή πολιτικής ισχύος τους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, οι έλεγχοι του κλάδου των τροφίμων από τον ΕΦΕΤ, αλλά και ο έλεγχος από τις υπηρεσίες της Γενικής Γραμματείας Εμπορίου των ασφαλιστικών επιχειρήσεων ως προς τα αποθεματικά τους και ως προς τον τρόπο και την ταχύτητα που αποζημιώνουν τους πελάτες τους. Ο έλεγχος της αγοράς ως προς την εφαρμογή των νόμων, είναι στην πραγματικότητα βασική προϋπόθεση της ουσιαστικής απελευθέρωσης της αγοράς.
Σχεδιάζοντας νέο θεσμικό πλαίσιο ελεύθερης αγοράς και ελέγχοντας καθημερινά ότι οι νόμοι εφαρμόζονται, εξασφαλίζουμε τα προαπαιτούμενα για μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Κάποιες ιδεοληπτικές αγκυλώσεις του παρελθόντος, δυσχεραίνουν ενίοτε τη μεταρρυθμιστική προσπάθεια. Για ορισμένους, οι πολιτικές απελευθέρωσης της αγοράς λειτουργούν υπέρ των οικονομικά ισχυροτέρων και σε βάρος των οικονομικά ασθενεστέρων. Πρόκειται για μια πλάνη που δεν αντέχει σε λογική ανάλυση. Οι πολιτικές απελευθέρωσης της αγοράς, είναι απλώς αυτές που δημιουργούν το συνολικά μεγαλύτερο δυνατό πλεόνασμα για μια οικονομία. Η πολιτική απελευθέρωσης των αγορών, προκύπτει σαν συνέπεια της διαπίστωσης ότι το κράτος δεν είναι καλός επιχειρηματίας. Ο τρόπος για να ενισχύει τους οικονομικά ασθενέστερους ένα σύγχρονο κράτος δεν είναι το να παράγει το ίδιο το κράτος προϊόντα και υπηρεσίες που οι επιχειρήσεις παράγουν φθηνότερα ! Ούτε βέβαια μπορεί να επιφέρει δικαιότερη κατανομή του εισοδήματος το να περιορίζεται ο ανταγωνισμός προς όφελος της μιας ή της άλλης κοινωνικής ή επαγγελματικής ομάδας. Το πλεόνασμα που δημιουργείται από την συνολική λειτουργία της οικονομίας, μπορεί να αναδιανέμεται κατά τρόπο που να προάγει την κοινωνική δικαιοσύνη, μέσα από την κατάλληλη φορολογική και κοινωνική πολιτική. Κι αυτό χωρίς να παραβιάζονται οι αρχές λειτουργίας της ελεύθερης αγοράς.
Η ολοκλήρωση της προσπάθειας που έχει αναληφθεί από το Υπουργείο Ανάπτυξης, απαιτεί τη συνεργασία όλων των φορέων της αγοράς, αλλά και των πολιτών. Η κοινή γνώμη, σε διάφορες ποιοτικές μετρήσεις, φαίνεται να ανταποκρίνεται θετικά. Κι αυτό γιατί κινητήρια δύναμη της προσπάθειας είναι ο κοινός νους.